بررسی تکوین ساخت های امری در زبان فارسی

این پژوهش به بررسی نحوه ی تکوین ساخت های امری در فارسی نو می پردازد. در این تحقیق ساخت های امری را به دو گونه ی مستقیم و غیر مستقیم تقسیم می کنیم و پس از بررسی اجمالی گونه ی مستقیم به طور خاص بر مطالعه ی گونه ی غیر مستقیم یا ساخت تقاضایی متمرکز می شویم. علت این تمرکز نیز اهمیتی است که این نوع ساخت در ارتباط اجتماعی و میزان توانش زبانی و ارتباطی اعضای جامعه دارد. مباحث مطرح در این پژوهش منبع شکل گیری ساخت های امری، عوامل موثر بر شکل گیری آن ها، مسیر تکوین آن ها و دلایل معنا شناسی و کاربرد شناسی آن ها را در بر می گیرد که با ترتیب منسجم و مشخص در هر بخش پیگیری می شوند. این پژوهش به شیوه ی توصیفی و پیکره بنیاد و با رویکرد کاربرد شناسی- تاریخی مائور ی و سا نسو (2011) به مطالعه ی تکوین ساخت های امری در زبان فارسی از آغاز دوران اسلامی تا کنون می پردازد. مجموعاً بیست اثر از دوره ی آغازین فارسی نو و فارسی امروز با شیوه ی نگارش روایی- داستانی به صورت تصادفی انتخاب و از هر یک حدود 100 صفحه مطالعه و داده ها از آن ها استخراج شده است. پس از بررسی پیشینه ی تحقیقات مربوط به موضوع و طرح چارچوب نظریه، ابتدا ساز و کارهای سه گانه ی ساخت های امری غیر مستقیم یا ساخت های تقاضایی یعنی دستوری شدگی، ساختاری شدگی و نقش پذیری و منبع وابسته به هر یک از این ساز و کار ها توصیف شده است. سپس بر اساس اطلاعات استخراج شده از این آثار، زمان شکل گیری ساخت های امری غیر مستقیم، مسیر تکوین آن ها و نحوه و ترتیب تکوین آن ها مورد توصیف و تحلیل قرار گرفته است. نتیجه ی پژوهش نیز حاکی از این است که دیدگاه کاربرد شناسی- تاریخی مائور ی و سا نسو در تکوین ساخت های امری در زبان فارسی به طور کلی اثبات می شود. به این معنا که الگو های ساخت امری در زبان فارسی، در موارد بسیاری با الگوهای مطرح شده در نظریه منطبق است اما در موارد محدودی نیز با آن تفاوت دارد. به این معنا که چند مورد محدود از منابع ساخت امری ارائه شده در نظریه از قبیل پرسش غیر مستقیم و مصدر های آزاد و موارد محدودی از الگو های مشتق شده از برخی منابع، نظیر صورت تصریفی فعل «اجازه دادن» + مصدر در فارسی کاربرد ندارد ولی در موارد محدود دیگری هم زبان فارسی چه از نظر منبع شکل گیری ساخت های امری چه از حیث مجری عمل فراتر از نظریه عمل می کند. در این مورد می توان به وجوه استفهامی، خبری، شرطی و التزامی به عنوان منابع ساخت امری در فارسی اشاره نمود. علاوه بر این برخی از الگو هایی که در نظریه به عنوان الگو های متفاوت ارائه می شوند، در فارسی منطبق بر هم و یکسان هستند. مثل موقعیت امری اول شخص جمع زمان آینده که با الگوی تشکیل ساختار زنجیره ای با فعل «آمدن» برای ایجاد موقعیتاول شخص جمع انطباق دارد.